دروغ راست‌نما

زان‌سوی پرده،نور سحرگاهی
می‌تافت پشت چشم گران‌خوابش

با بوسه‌های نرم نوازش‌گر
انگیخت اندک اندک از آن خوابش

*          *          *

برداشت سر،ز بالش و زد تکیه
بر ساعد لطیف دلاویزش

چون سایه روی صورت من می‌گشت
افسرده‌دل،نگاه غم‌انگیزش

*          *          *

با چشم نیم‌خفته،سر انگشتش
آرایشی به طره‌ی پر خم داد

گفتا: کجا برآورم از دستت
ای مظهر غرور و ستم،فریاد؟

*          *          *

درهم کشیده چهره و با اندوه
گفتا: شرف هبا شد و عفت خفت

با خنده‌یی سرشته به حیرت‌ها
گفتم: چه خواب دیده‌ای امشب؟ گفت:

*          *          *

«من جسم و روح و عزت و تقوی را
با دست دل،به پای تو،افشاندم

تصویر عشق بود،نه عشق،افسوس
نقشی که در نگاه تو می‌خواندم»

*          *          *

گفتم: قسم به ............................

.........................................

گفت: خدا را بس..........
بس‌کن ازین سخن،چه دروغ است این؟

*          *          *

بوسی بر آن دهان حقیقت‌گوی
بنهادم و طریق جدل بستم

گفتا: بقای عشق تو چندست؟
گفتم: .......................

-ولی دروغ-که: «تا هستم»!

.

.

( دیوان-405/06 )

فرشتگان پرستار

مرا بی‌خویشتن از پیش جراح
برون بردند و بر بستر نهادند

ز خون پاک گم‌نامان شهرم
رهی آهسته بر شریان گذاشتند

*          *          *

چو با خویش آمدم پیرامن من
ز موجودات عرشی محفلی بود

پری بودند آنان یا فرشته
نمی‌دانم ولی باغ گلی بود

*          *          *

وجودم چون بخاری نرم و بی‌وزن
به دنیای دگر پرواز می‌کرد

وز آن دنیای رویایی شبانگاه
برون می‌رفت و چشمی باز می‌کرد

*          *          *

دگر ره زان پری‌زادان قدسی
بهاری نو،جهانی تازه دیدم

از آن شیرین‌پرستاران زیبا
عنایت‌های بی‌اندازه دیدم

*          *          *

یکی با لطف و مهری مادرانه
بساط رنج و غم را درنوشتی

فشار خون،شمار نبض و دم را
یکی سنجیده در دفتر نوشتی

*          *          *

اگر گویم که آن خوبان فرشته‌ند
فرشته در لباس آدمی نیست

وگر خوانم بشر این حوریان را
بشر با این مروت در زمی نیست

*          *          *

همانا در گِل این خوش‌خصالان
فروغی خاص از نور خدایی است

سراسر آدمی‌زادند اما
میان آدم و آدم جدایی است

*          *          *

سخن کوته که این حوری‌سرشتان
فداکاران هم‌نوعان خویش‌اند

فداکاری کلامی نارسا بود
که اینان معنیی از گفته بیش‌اند

پس از دمین جراحی در بیمارستان شرکت نفت

16دی‌ماه1345

.

.

( دیوان-401/02 )

سبز پوشان

سبز پوشان بهشتی همه جمع‌ند اینجا¹

نیست پروانه به جز من،همه شمع‌ند اینجا

این پری‌منظرکان از سر رحمت نظری
به پریشانی من کرده که جمع‌ند اینجا

*          *          *

حاجتی نیست به آه سحری شمع مرا
گر بلرزد پر پروانه خموشم سازد

قطره‌اشکی شدم از ضعف که دست اجلم
به سرانگشت فرو گیرد و دور اندازد

23دی‌ماه1345

^{1-هنگامی که برای دومین بار مرا به اتاق عمل بیمارستان شرکت نفت بردند با مشاهده‌ی پرستارانی که لباس سبز بر تن داشتند این شعر را گفتم و به وسیله‌ی یکی از آنان یادداشت شد.}

.

.

( دیوان-392 )

سخنی با خدا

تنها تو ای خدای توانا که این زمان
آن‌سوی پرده‌ی ابدیت نشسته‌ای

تنها تو آگهی که رمز وجود چیست
بس چیزهاست در پس آن در که بسته‌ای

*          *          *

آن برکشیده گنبد و این پرشکسته خاک
محکوم امر توست و جز این روی و راه نیست

بگذر ز بیکران که به محدوده‌ی زمین
غیر از دل شکسته و روز سیاه نیست

*          *          *

بر گرد آفرینش و پیرامن وجود
دیواری از رموز و حصاری ز رازهاست

ای بی‌نیاز لایتناهی،عنایتی
ما را درین سراچه به لطف نیازهاست

*          *          *

شاید هنوز دست جهان‌ساز قدرتت
سرگرم طرح نقشه‌ی دنیای دیگری‌ست¹

شاید نقوش درهم و مرموز آن جهان
محتاج اشک و آه چو من تیره‌اختری‌ست

*          *          *

چرخ عظیم خلقت و گردونه‌ی زمان
رحمت نمی‌شناسد و ز انصاف غافل است

او را چه غم که پیرزنی را پسر بمرد
یا چارپای رهگذری مانده در گل²

*          *          *

گه پای‌کوب زلزله گردد که هان بمیر
گاهی به دست سیل فتد تا کجا رود

گویند کان‌ستم ز خواص طبیعت است
بر ما جفا ز دست طبیعت چرا رود

*          *          *

در پرده‌یی سیه به عدم آفریده‌ای
ما را چنین ضعیف و چنین بینوا چرا

زنجیرهای سنگین بر دست و پای خلق
بنهادی ای عدالت مطلق،چرا چرا

*          *          *

انگشت توست عقده‌گشا و گره‌فکن
وین نقش‌ها که بینم و بینند باطل است

دریاش کشت و موج ز دامن فرو فشاند
وینک جنازه‌یی‌ست که بر دوش ساحل است

*          *          *

از طرح آفرینش دانی چه یافتم
دریافتم که مشتی افسانه با من است

آراسته‌ست خانه‌ی اندیشه‌ام ولی
جر هیچ نیست آنچه درین خانه با من است

*          *          *

تا رخت ما برون رود از موج‌خیز درد
ما را ز سر گذشته درین ورطه نیل‌ها

داری دلیل‌ها پی آزار ما ولی
من درد می‌کشم،چه کنم با دلیل‌ها

آبان1348

1-این مضمون از ویکتور هوگو شاعر بزرگ فرانسه است در قطعه‌ی «              »

2-ناظر بر این سخن معجزنمای شیخ اجل:

قضا دگر نشود گر هزار ناله و آه
                               به کفر یا به شکایت برآید از دهنی
فرشته‌یی که وکیل است بر خزاین باد
                               چه غم خورد که بمیرد چراغ پیرزنی

.

.

( دیوان-410-12 )

اندرز

خوش این نکته را پیر انصار گفت
کش آویزه‌ی گوش باید چو در
 

که چون نعمت دهر پاینده نیست
به هیات مجوی و به تنها مخور

*          *          *

درخت حیله اگرچند بارور گردد
نباشدش بری آخر به جز پشیمانی

که بندگان خدا را فریب بتوان داد
ولیک خالق خود را فریفت نتوانی

.

.

( دیوان-404 )

علاج ناپذیر

درد من آوخ نه آن بود که علاجش
قدرت و اندیشه‌ی بشر بتواند

غیر خدا کس گره‌گشای غم ما
نیست ولی گر بخواهد ار بتواند

*          *          *

گر بتواند،مگو که کفر صریح است
قدرت حق جای شک و شبهه ندارد

رنجه مکن خویش را به شکوه چو روزی
ابر بهاری به کشته‌ی تو نبارد

*          *          *

کفر مگوی ای پسر که قادر مطلق
هست توانا بدانچه شاید و خواهد

نی بیفزاید به جاه و مرتبت او
شکر تو و کفر صد چون من،نه بکاهد

*          *          *

نعمت پنجاه و شصت ساله او را
شکر نگفتی و بی‌سپاس نشستی

شکوه نگویم مکن ببین که چه کردی
در همه دوران عمر خویش و که هستی

*          *          *

قصه‌ی طفل مریض و داروی تلخ است
رنج تو ای بی‌خبر ز کار خدایی

چون تو ندانی مشیت ازلی را
به که ببندی دهان و ژاژ نخایی¹

1-ژاژ: گیاهی است بی‌مزه و ژاژخایی به معنی یاوه‌درایی و گفتار بیهوده است.

.

.

( دیوان-409/10 )

جهانگیران

سر پیری فلک پیر مرا
دختری داده و شیرین‌پسری¹

سال‌ها جستم ازین رشته ولی
بود سرشته به دست دگری

*          *          *

پنج سال است که بر تارک آن
نور بارد ز گریبان سپهر

لیک سالی است که بر دامن این
شاخ بادام گل افشانده به مهر

*          *          *

دی فریبا به عروسک‌بازی
بهر خود طرح نو انگیخته بود

از برادر چو دمی غفلت کرد
بزم او جمله به‌هم ریخته بود

*          *          *

عارف‌آیین به برادر نگریست
خالی از کین و غضب دختر من

باز شد چیده و برچیده ولی
ماند شیرین،گل شیرین بر من

*          *          *

کاشکی سینه‌ی مردان بزرگ
پاک چون روح فریبا می‌شد

راستی گر حسد و حرص نبود
صورت دهر چه زیبا می‌شد

*          *          *

ز امپراتوری تاتار و مغول
چه به جا مانده؟سیه‌نامی چند

بعد ازین نیز جهان‌گیران را
نامکی ماند و دشنامی چند

*          *          *

جمع و تفریق جهان تا کی و چند
آخر ای مردم کینه‌توز بس‌ست

خاک بر فرق بشر بیخته شد
ای شررهای جهان‌سوز بس‌ست

*          *          *

پنجه‌ی قهر ستم‌کیشان را
کاشکی دست خدا بشکستی

یا که چشم من و امثال مرا
از تماشای جهان بربستی

1336موقع حمله به مصر

1-فریبا و فریبرز

.

.

( دیوان-400/01 )

آخرین شیر بختیاری

در فرودست زردکوه آن روز¹

بیشه‌یی بود و آبشاری

آن‌طرفتر به زیر زانوی کوه
بود غاری و ژرف‌غاری بود

*          *          *

وندر آن غار ژرف،سالی چند
جایگه داشت پیلتن شیری

شد تهی‌گاه او به دست قضا
ناگه آماج سهمگین تیری

*          *          *

او به سرپنجگی در آن بیشه
والی کوه و شاه وادی بود

دست آهن فشار او همه عمر
فارغ از ضعف و نامرادی بود

*          *          *

جفت او پیش ازو به تیر اجل
شد ز دنیا و او به دنیا ماند

تا به تنهایی از جهان برود
در جهان بزرگ تنها ماند

*          *          *

چشم آتش‌فشان او آن شب
گوش می‌کرد بر ترانه‌ی مرگ

روزگار گذشته در نظرش
بود رقصان در آستانه‌ی مرگ

*          *          *

با زمان‌های ناپدید شده
قصه می‌گفت،بی‌زبانی او

در غبار گذشته می‌لغزید
نقش کمرنگ زندگانی او

*          *          *

ناله‌ی شوم باد بهمن‌ماه
لرزه بر پیکر شب افکندی

بر تن زخم‌ناک شیر از خشم
شعله‌ها آتش تب افکندی

*          *          *

ساعتی روی دست خسته نهاد
سر سنگین پر غرورش را

لحظه‌یی با زبان بوسید
زخم سوزان و خون شورش را

*          *          *

گفت برخیز و ایستاده بمیر
که جز این درخور دلیران نیست

مرگ در بستر ار سزا باشد
روبهان راست‌،بهر شیران نیست

*          *          *

جنبشی کرد و با تلاش غرور
تکیه بر دست و پای لرزان داد

مرگ را آستین گرفت و کشید
جان بدو داد و سخت ارزان داد

*          *          *

ماند گردن‌فراز و دندان را
روی دندان خون‌گرفته فشرد

غرشی کرد و در سیاهی شب
آخرین شیر بختیاری مرد

*          *          *

ای گرفتار زندگانی و مرگ
پند از آن شیر تیرخورده بگیر

گر میسر شود چون شیر بزی
ور میسر نشد چو شیر بمیر²

1-فرودست: پایین، زردکوه سرحد بختیاری از چهارمحال است

2-حیرت‌آور است که بارها قطعه‌ی «مرگ گرگ» اثر آلفرد دووینیی شاعر نامدار فرانسوی را خوانده و مسحور شده بودم ولی آن را در موقع ساختن این قطعه مطلقا به یاد نداشتم.

.

.

( دیوان-408/09 )

کبوتر پر بریده

دختر من کبوتری دارد
همچو افکار کودکانه سپید

با نوای فرشته می‌خواند
بهر او نغمه‌های عشق و امید

*          *          *

با همان روح مادری که در اوست
دم‌به‌دم آب و دانه می‌دهدش

گاه بر سینه گاه بر منقار
بوسه‌یی مادرانه می‌دهدش

*          *          *

نگران‌ست دایم از چپ و راست
چشم مرغک به جستجوی کسی

لیک بالش بریده‌ام که مباد
رود از کوی ما به کوی کسی

*          *          *

مرغ دل‌خسته،دی،به دامن چرخ
دید نقشی و گفت: این چه فن است

چیست کانسان چو پنبه در کف باد
گاه آرام و گاه موج‌زن است

*          *          *

سر خود کج گرفت و با یک چشم
مرغ مسکین به آسمان نگریست

تا ببیند که بر جبین فلک
چیست آن ابر سایه‌گستر چیست

*          *          *

دسته‌یی از کبوتران سفید
دید در زیر آسمان کبود

جمعشان خالی از پریشانی
بود و او از میانه بیرون بود

*          *          *

خویش را گرد کرد و خم شد و راست
تا به چرخ برین پر افشاند

لیک بال بریده‌اش نگذاشت
که ز دل گرد غم برافشاند

*          *          *

بالکی زد به شوق و دید افسوس
که بریده‌ست نازنین پر او

و آرزوی بلندپروازی
ماند در روح نازپرور او

*          *          *

منم آن مرغ و روح سرکش من
دم‌به‌دم راه آسمان گیرد

پای اگر بسته مانده دست دلم
در درگاه لامکان گیرد

*          *          *

در صورت به روی من بسته‌ست
در معنی به روی دل بازست

گر پر و بال من شکسته چه باک
مرغ اندیشه گرم پرواز است

*          *          *

طبع گردون‌گرای شاعر را
نتوان ساخت پای‌بند قیود

کاخ هستی اگرچه محدودست
روح شاعر نمی‌شود محدود

.

.

( دیوان-398/99 )

بی‌مادر

کودکی شش ساله¹ بر کوهی بلند
بود در سایه‌ی درختی دیرسال

نیم‌روز آن‌جا چو مرغی آتشین
بر فراز صخره‌ها،گسترده بال

*          *          *

سایبانی در حصار آفتاب
بر سر سنگین کوه افتاده بود

ظهر و گرما و سکوت و بی‌کسی
بود در آن کوه و کودک نیز بود

*          *          *

آسمان چون لخته‌یی از سرب خام
بر سر سنگین کوه افتاده بود

دور از آنجا،آبشاری نقره‌فام
چون ستونی از بلور استاده بود

*          *          *

مانده بر پا با سکوتی رنج‌بار
خارها بی‌جنبشی بر سنگ‌ها

موج گرما بود آنچ از چارسو
پیش رفتی هم‌چنان فرسنگ‌ها

*          *          *

از نسیمی هم در آن گم گشته‌کوه
رخنه در دیوار خاموشی نبود

گفتی آن دنیای نفرین‌کرده را
حاکمی غیر از فراموشی نبود

*          *          *

دیده بر پاهای عریان دوخته
می‌مکید انگشت خود را آن بچه

بود روشن کاندر آن خاموش‌جای
فکر می‌کرد آن پسر اما به چه؟

^{1-تصویری از چهارسالگی گوینده است که در آن عدد چهار به شش مبدل شده است.}

.

.

( دیوان-391)

شهر پاریس

شهر پاریس،عروسی خوش و نوخاسته است
نوعروسی که جهانش،ز خدا،خواسته است

چون بهشت ابد از ماست،مگر لطف خدای
بهر کفار،بهشتی دگر آراسته است؟

*          *          *

هر خیابانی،گلزاری و هر کو،چمنی است
هر کجا روی کنی،باغ سمن در سمنی است

همه نور و همه عطر و همه حسن و همه عشق
قصر فردوس،همین است و دگرها سخنی است

*          *          *

اندرین خطه،تقی را به نقی کاری نیست
هیچ کس را به تو و کار تو،انکاری نیست

همه خوش‌رو همه خوش‌بین،همه خوش‌دل،همه پاک
هست صد باغ گل اینجا و در آن،خاری نیست

*          *          *

اصل آزادی فردی،که بسی محترم است
گر شود زحمت کس،اصل وجودش عدم است

خائن و رهزن و ناپاک و بد اندیش و حسود
نفی مطلق نکنم،لیک در این شهر،کم است

*          *          *

در دل جنگل و بر سینه‌ی آب و لب کشت
صورتی بینی،ز افسانه‌ی شیرین بهشت

هر کسی غرق کتاب است،چه پیر و چه جوان
هر سری مست شراب است،چه زیبا و چه زشت

*          *          *

عارفان جمله برآنند که دم،مغتنم است
مغتنم،در نظر مردم پاریس،دم است

عشق و شیدایی و سرمستی و عشرت‌طلبی
موج‌زن،در بر چشم همه،در هر قدم است

*          *          *

پیش این خطه،همه ملک جهان،مختصر است
شهر پاریس،دگر باشد و عالم دگر است

گویمت مجمل و تفسیر مفصل،با تو
شهر عشق و ادب و دانش و ذوق و هنر است

*          *          *

دست او،کاتب منشور حقوق بشری‌ست
فکر او،پی‌فکن کاخ نودادگری‌ست

گر به من خرده نگیرید،عیان خواهم گفت:
گردنی نیست،که از ذمت این قوم،بری‌ست

1336 تویلری پاریس

.

.

( دیوان-385/87 )

پیام صلح

ای اختر خجسته که آرام و بی‌خیال
در منتهای بام فلک جا گرفته‌ای

گوشت چه‌ها شنیده ز دنیای ما بگو
کاینسان کناره از همه دنیا گرفته‌ای

*          *          *

صدها هزار سال بباید که نور تو
زان مرز دوردست بدین خاک‌دان رسد

بر نسل‌های سوخته در شعله‌های جنگ
نورت به سان مرهم راحت‌رسان رسد

*          *          *

کس آگهی ندارد از آن سرزمین ولی
دانم که در دیار تو نامی ز جنگ نیست

آنجا زبان تیغ چه گوید چو خلق را
حرص دهان گشاده و چشمان تنگ نیست

*          *          *

وین خاک توده،این کره‌ی کوچک،این زمین
میدان ترک‌تازی دیوانه دیوهاست

بر ذره‌یی حقیر و سبک‌وزن و بی‌فروغ
این غول‌های ذره‌شکن را غریوهاست

*          *          *

نور زمان‌نورد تو ای شمع دل‌فروز
در شامگاه عمر زمین بر زمین رسد

وز بعد قرن‌ها رسد آخر پیام صلح
بر ما اگرچه در نفس واپسین رسد

.

.

( دیوان-394/95 )

در آیینه‌ی فردا

[ پاسخ به یک دوشیز ]

ــــــــــــــــــ

دخترا،بر رخ من خنده زدی
که چو گیسوی تو چین بر چین است

گل خندان تو حق داشت،ولی
حاصل عمر طبیعی،این است

*          *          *

این رخ زشت و سراپای مهیب
سال‌ها،مثل تو،زیبا بوده‌ست

گرنه بهتر ز تو بوده‌ست،ای دوست
چون تو،شیرین و دلارا بوده‌ست

*          *          *

گوهری بودم و خرمهره شدم
تا که بر گردن مرگ آویزم

لیک،تا کور شود چشم فلک
تا لب گور به عشق آویزم

*          *          *

دلم از پیری تن،آگه نیست
لاجرم شور و نوایی دارد

کافرم گر دل سودایی من
بجز از عشق،خدایی دارد

*          *          *

چه بگویم به تو ای زیبا روی
که به زیبایی خود می‌نازی

پنجه بر روی تو هم خواهد زد
گردش عمر،به بازی بازی

*          *          *

گرچه امروز به صد شادابی
اختر خانه‌فروزی شده‌ای

لیک فردا،دهدت آینه‌یی
تا ببینی که:عجوزه شده‌ای!

.

.

( دیوان-406/07 )

نوروز در اصفهان

بود آن زمان که بخت،جوان بود و من جوان
در اصفهان،به شاخ گلی،آشیان مرا

در غنچه می‌شکفتم و ترسی نهفته بود
در گلشنی همیشه بهار،از خزان مرا

*          *          *

لختی ز نیمه‌شب،سپری شد که سال نو
آراسته،درآمد و سال کهن برفت

یک سال پر ز حادثه،یک سال پر ز هیچ
از عمر اهل عالم و از عمر من،برفت

*          *          *

نوروز فرخ آمد و داد،از وصال دوست
ما را،بشارتی و چه فرخ بشارتی

در صبح عید،حلقه به در خورد و دل تپید
از آن نوا،که داشت ز دولت،اشارتی

*          *          *

*          *          *

با او به باغ رفتم و دست نسیم،ریخت
بارانی از شکوفه،به فرخنده مقدمش

گسترد بستری،پی خوش‌خواب آرزو
گل‌برگ‌ها،به سایه‌ی گیسوی پر خمش

*         *          *

چون شب فرا رسید،بساط نشاط را

بردم سبک،به ساحل جان‌بخش زنده رود

آن‌سوی رود،بیشه و آن‌سوی بیشه،کوه
کودک صفت،به بستر راحت،غنوده بود

*          *          *

ماه،از خلال درختان،دمید و ریخت
در جام عاشقان طبیعت،شراب‌ها

با تارهای طره‌ی سیمین خویش،دوخت
اشجار را،به دامن لرزان آب‌ها

*          *          *

چون جیوه‌ی رها شده بر سطح آینه
در جسم زنده رود،قرار و سکون نبود

جز پیچ و تاب و لرزش و عزم و درنگ آب
نقشی،بر آن صحیفه‌ی سیماب‌گون،نبود

*          *          *

بر دوش من،نهاد سر نازنین و گفت:
گویی که چیست خوش‌تر ازین عشق ایزدی

ای کاش این دقایق کوتاه را،خدای
کم‌کم به دامن ابدیت،گره زدی¹

*          *          *

گفتم که:غافلی تو از اسرار دل،از آنک
دنیای عشق هم،ز ابدیت نشانه‌یی است

یک‌سان بود مجاز و حقیقت به چشم من
جز عشق،هرچه هست به عالم،فسانه‌یی است

               

                      

^{1-مضمون این بیت،فرانسوی است.}

.

.

( دیوان-387/89 )