جانشین

بازیگری زمانه دیدی
ای دلبر نازنین زیبا

دیدی که به کام دل رسیدی
ای شوخ حسود ناشکیبا

دیدی که چگونه دست ایام
منظور تو را کشید در دام

می‌سوختی از حسد که ماهی
برده‌ست شبی مرا در آغوش

یا کرده به سوی من نگاهی
شیرین‌صنمی،به محفلی،دوش

الله که ز عشق من چه دیدی
وز دست حسد،چه‌ها کشیدی

بس روز و شبا که گاه و بی‌گاه
در راه من ایستاده بودی

وز مهر،بسان سایه‌،ای ماه
دنبال من اوفتاده بودی

آن دم که ز عشق می‌شدی مست
ای نو گل من،به خاطرت هست؟

اکنون که به آرزو رسیدی
وز روز تو،دور شد،سیاهی

از شاخه،گل مراد چیدی
آن‌گونه که خواستی و خواهی

دانی که در این لطیف‌بستر
بر بالش او نهاده‌ای سر؟

دی،در برم آن فرشته‌خو بود
غلتیده چو گل به بستر من

و امروز تویی،چنان‌که او بود
آرام گرفته،در بر من

این نکهت خوش ز طره‌ی اوست
از طره‌ی آن‌که دارمش دوست

دل دادی و مهر من خریدی
حیف از تو و گوهر دل تو

بیهوده‌،چه رنج‌ها کشیدی
افسوس،ز سعی باطل تو

من در کف دیگری اسیرم
وز هرچه که غیر اوست،سیرم

ای نو گل بوستان هستی
افسرده مشو ز خواری من

برخیز و نشاط کن به مستی
غم‌گین منشین ز زاری من

کاین دیده که غرق اشک و خون است
روشن‌گر آتش درون است

تنگم بکش ای پری در آغوش
از راه وفا و مهربانی

وین چشمه‌ی اشک را فرو پوش
با طره‌ی خود چنان‌که دانی

بوسی ده و مهر کن لبم را
نا گفته گذار مطلبم را

اقتباس از بیلیتیس

*این مضمون قطعه‌ایست که در صفحه‌ی 254 کتاب خاشاک چاپ شده و به صورت دیگر منظوم گردیده است ( از اینجا بخوانید )

.

.

( دیوان-334/35 )

( خاشاک- 274/75 )

جواب مردانه

به اقلیمی از سرزمین فرنگ
شهی بود روشن‌دل و تیزچنگ¹

سخا گستر و عادل و پاک‌خوی
گران‌عزم و تیر افکن و جنگ‌جوی

در او از صفات آنچه نیکوست بود
ولی بیش از اندازه،زن‌دوست بود

پری‌منظری بود در کشورش²ربوده دل از دست او منظرش

به وی نامه‌یی عاشق‌آسا نوشت
که ای ناز پرورده حور بهشت

تو عشق منی و آرزوی منی
تو پایان‌ده جستجوی منی

بیا در بر،ای چشمه‌ی نوش من
یک امشب فرو رو در آغوش من

چو فردا شود جفت خود سازمت
وزان همسری سر بر افرازمت

*          *          *

بدو پاسخی داد مردانه زن
که ای عالم‌آرای فرزانه،من

نه با فرّ شه‌بانوی زاده‌ام
نه از بهر آن کار آماده‌ام

^{1-هانری چهارم ملقب به کبیر که بزرگواری او حتی در انقلابیون زمان انقلاب کبیر فرانسه موثر افتاد و مجسمه‌های او از تخریب در امان ماند.}

^{2-کاترین دوروهان.}

.

.

( دیوان-212 )

پیدا شد

در شبستان دلم عشق «مهی» پیدا شد
نوری از روزن چشم سیهی پیدا شد

شب سیه‌سینه و من گمشده‌یی خسته‌دلم
برق عشقی بدرخشید و رهی پیدا شد

عشق چون خیمه بر افراشت به ویرانه‌ی دل
پرده‌ی خیمه فرا رفت و شهی پیدا شد

تا به سر منزل مقصود رسد رهرو عشق
رهی آسان ز گریبان چهی پیدا شد

دیدی ای دل که چو خاک در می‌خانه شدیم
سر بی‌ارزش ما را کلهی پیدا شد

سوخت سرمایه و از دولت تقوی بگذشت
طبع نوکیسه چو برگ گنهی پیدا شد

.

.

( دیوان-108 )

گفتگوی ‌بی‌سخن

در کنار گلبنی پوشیده از گل صبح‌دم
با جوانی‌های دیرین گفت و گویی داشتم

غنچه یک دنیا تبسم گل جهانی خنده بود
من پریشان‌دل که نه رنگی نه بویی داشتم

چیزکی همچون جوانی داشتم یک‌چند و رفت
آنچه با او جست و خیز و های و هویی داشتم

عاشق مهر و صفای خویشتن بودم ولی
در هوای باوفایی جستجویی داشتم

شادمان بودم که با یاد جوانی‌های خویش
در خموشی گفتگو با ماهرویی داشتم

عشوه‌ی او شوق او دیدار او گفتار او
موج می‌زد گرد من گر آرزویی داشتم

.

.

( دیوان-448/49 )

راز چیست

راز نه کار بد و شرم‌آورست
راز،دگر ننگ و خطا دیگرست

راز خود از خلق بباید نهفت
لیک نه رازی که نیاریش گفت

راز نهفتن گل من عیب نیست
بد بود آن راز که ناگفتنی‌ست

کانچه برد بار غم از جان ما
نیست جز آسایش وجدان ما

نغمه‌ی وجدان ز گلوی خداست
مرده‌دل آن‌ جان که ز وجدان جداست

.

.

( دیوان-238 )

راز خود را پاس دار

تا به زبان‌ها نفتادست کار
راز خود از گوش جهان،گوش‌دار¹

نام تو در پرده‌ی اسرار توست
پرده نگه دار،که این کار توست

^{1-گوش‌دار:حفظ کن}

.

.

( دیوان-238 )

بهشت‌آفرین

تو،ای آخرین نقش رویای من
بهشت‌آفرین یار زیبای من

بنازم بدان پیکر آرا که ساخت
ترا قالب آرزوهای من

نشانده‌ست گویی ترا آسمان
ز پا تا به سر در سراپای من

به دنیا دگر باره دل بسته‌ام
که عشق تو پر کرده دنیای من

ز روی تو ای گلشن خرمی
پر از گل بود باغ رویای من

به چشم من آکنده از دلبری‌ست
جهان با تو ای عالم‌آرای من

ز امروز و فردای خود غافلم
که با توست امروز و فردای من

تهران 1322

.

.

( دیوان-156 )

برابری مرد و زن

مردم چشم تو شد از خواب مست
لیک هنوزم سخنی با تو هست

دعوی مردی شده امروز مد
مد شده بس شیوه و این نیز شد

لیک مکن دعوی مردی مکن
ای همه گرمی ز تو،سردی مکن

زن نشود مرد ولی زین نبرد
نه زن زن گردد،نه مرد مرد

یک زن کامل زن شایسته‌نام¹
به که دو صد مرد و همه ناتمام

چند کنی شکوه ازین نیستی
تازه اگر مرد شدی چیستی

مرد هیاهوگر و بانگ‌افکن است
نغمه‌ی موزون طبیعت زن است

از پی تعدیل هیاهوی او
جنس تو شد سنگ ترازوی او

کو چو دهد زهر تو دارو دهی
او چو زند زخم تو مرهم نهی

تا نفتد فتنه در این خانمان
دختر من مرد مشو زن بمان

مرد شدن سهل بود پیش من
لیک چه دشوار بود زن شدن

مقصد من تخطئه‌ی مرد نیست
فایده‌ی ما و تو بی‌ مرد چیست

گرچه بسی مرد شرانگیز هست
دختر خوبم زن بد نیز هست ²

^{1-نام:صفت}

^{2-تفضیل مرد بر زن و ترجیح زن به مرد ..........افسانه است و عرصه‌ی دعوی در آن فراخ}

^{آنان دو شاخه‌اند ز یک اصل و پر بَرست ..........بستان اجتماع ز پیوند این دو شاخ}

.

.

( دیوان-256/57 )

احتیاج

احتیاج ای برده‌ساز همت آزاد مردان¹
احتیاج ای مدفن دل‌سرد عشق و آرزوها

احتیاج ای برق خرمن‌سوز استغنای مردم
احتیاج ای جبر هستی ای عدوی آبروها

تا به کی در سایه‌ی تاریک دیوار تمنی
لرز لرزان گوش بسپارم به شیرین‌گفت‌گوها

تا به کی باید به پیش چشم این ناجسته یابان
عمر طی گردد مرا در پیچ و تاب جست‌جوها

*          *          *

ای سعادت،ای سراب عیش،ای رویای شادی
ای تب حسرت که همچون روز محشر پایداری

خشک ماند دجله گر باران به کوهستان نبارد²
ای سرشک نامرادی از کدامین چشمه‌ساری

احتیاج ای خصم والا همتان ای برده‌پرور
از کدامین مرز و ارضی از چه شهری و دیاری

ای نیاز ای دشمن آزادی و آزاد مردان
تا به کی چون ره‌زنان بر اسب پیروزی سواری

ای سیاهی بخش دل،ای خانه‌پرداز شرافت
چند بر آیینه‌ی پاکان ز ناپاکی غباری

ای نیاز آخر قرار گیر و آرامی به ما ده
چند در آزار جان پاک‌زادان بی‌قراری

^{1-مضمون آم مصراع از آنره شینه شاعر جوان و ناکام فرانسوی‌ست که یک روز قبل از سقوط رژیم وحشت «روبسپیر» سر زیبایش زیر گیوتین رفت.}

^{2-شیخ بزرگ شیراز فرماید:}

^{اگر باران به کوهستان نبارد .......... به سالی دجله گردد خشک رودی}

.

.

( دیوان-327/28 )

جان بخشد

اگر زمانه مرا از بلا امان بخشد
پناهگاهی از آن خاک آستان بخشد

من ارچه پیرم و نومید،ای ترانه‌ی عشق
نوای مهر تو ام روح صد جوان بخشد

نگاه مخملی‌ات چون نسیم صبح بهار
به دل نشیند و شادی دهد روان بخشد

خموشی تو زبانی است گرم و شور انگیز
که آرزوی دهان بسته را زبان بخشد

وصال ماه‌وشان چون جوانی آرد کاش
تو را زمانه به من بهر امتحان بخشد

.

.

( دیوان-108 )